Koenzim Q10 i kardiovaskularne bolesti

Tijekom proteklih desetak godina značajno je porastao interes znanstvenika za koenzimom Q10 te se broj objavljenih studija (bazičnih i kliničkih) izrazito povećao. Sukladno tome, puno je bolje shvaćanje farmakodinamike i farmakokinetike tog spoja čiji drugi naziv – ubikinon – potječe od latinske riječi ubiquitarius što znači „svuda prisutan“. Doista, koenzim Q10 jedan je od osnovnih tjelesnih koenzima, a u prirodi je vrlo rasprostranjen – nalazimo ga u kvascima, bilju, životinjama i ljudima.

Niske razine koenzima Q10 u krvi zabilježene su kod osoba s bolestima srca, kardiomiopatijom, upalom desni, zatim kod pretjerane gojaznosti, hipertenzije, mišićne distrofije, Parkinsonove bolesti, AIDS-a te kod bolesnika na dijalizi. Razina koenzima Q10 također je smanjena kod osoba starije dobi.

Što je koenzim Q10?

To je o neesencijalnoa supstancija slična vitaminima, s karakterističnom kinonskom strukturom koja je vezana za „rep“ od deset izoprenoidnih jedinica. Upravo njegova osobita kemijska struktura omogućuje mu različita djelovanja na razini lipidnih membrana i u mitohondrijima. Konezim Q10 nalazi se u svim ljudskim stanicama, a najviša koncentracija je u srcu, jetri, bubrezima i gušterači.

Reducirani oblik ubikinona – ubikinol – djeluje kao tjelesni antioksidans koji se upliće u metabolizam reaktivnih kisikovih spojeva i pomaže u očuvanju vitamina E, glavnog antioksidansa staničnih membrana i drugih liposolubilnih struktura tijela.

Kao koenzim, taj nutrijent sudjeluje u mitohondrijima u kompleksnom procesu transformacije hrane u ATP. Ljudsko tijelo stvara konezim Q10, međutim, starenjem se ta sposobnost smanjuje. Također, tu supstanciju također unosimo i hranom, a najzastupljenija je u mesu i ribi.

Kada je riječ o dodacima prehrani, koenzim Q10 dobiva se ili putem fermentacije uz pomoć kvasca i potom izolacije, ili organskom sintezom iz duhana. Budući da je ta molekula prirodno topiva u mastima, tek prije nekoliko godina uspješno je proizveden koenzim Q10 topljiv u vodi. Također, velik je izazov postizanje supstancije visoke bioraspoloživosti. Neke kompanije koriste se i nanotehnologijom kako bi pospješile dopremanje te biološki aktivne tvari do ciljanih tkiva u organizmu.

Put koenzima Q10 u tijelu

Koenzim Q10 se sporo apsorbira iz gastrointestinalnog sustava, vjerojatno zbog velike molekulske mase i zbog toga što u pravilu nije topljiv u vodi (osim ako nije posebno formuliran). U jednoj studiji koja je nastojala rasvijetliti farmakokinetiku pokazalo se da nakon uzimanja jedne peroralne doze od 100 mg, najviša vrijednost u plazmi od 1 mcg/mL postiže se između 5 i 10 sati nakon ingestije. Kada se doza od 100 mg primijeni tri puta na dan u pravilnim intervalima postiže se stabilno stanje serumske razine koja iznosi 5,4 mcg/mL; nakon četiri dana kontinuiranog uzimanja. Neke formulacije (nano-čestice, kompleksi s beta-ciklodekstrinom, emulzije, vezani s liposomima) imaju značajno bolju bioraspoloživost, pa stoga polučuju i više vrijednosti u plazmi.

Kada se uzima peroralnim putem, koenzim Q10 ima spori klirens, s polu-vijekom eliminacije od prosječno 34 sata. Nakon apsorpcije, egzogeni Q10 spaja se s hilomikronima te se transportira do jetre gdje se inkorporira u VLD lipoproteine. Potom se distribura raznim organima, uključujući adrenalne žlijezde, slezenu, bubrege, pluća i srce. Iz tijela se eliminira primarno putem bilijarnog sustava. Oko 60% peroralne doze eliminira se putem fecesa tijekom kronične peroralne primjene.

Kako koenzim Q10 utječe na bolesti srca i krvnih žila?

Brojne su tegobe i bolesti kod kojih koenzim Q10 može biti od koristi, međutim, najviše je istraživanja rađeno o ulozi koenzima Q10 kod prevencije i potporne terapije bolesti srca i krvnih žila.

U literaturi se spominje povoljan učinak kod povišenog krvnog tlaka, kardiomiopatija, angine pectoris te prevencije infarkta miokarda. Najznačajnije djelovanje koenzima Q10 na kardiovaskularno zdravlje temelji se na antioksidativnom učinku, posebice inhibiciji oksidacije LDL-a i poboljšanju funkcije endotela, odnosno čini se da poboljšava kardijalne funkcijske i metaboličke parametre.

Također, pokazalo se da posjeduje blago antihipertenzivno djelovanje. U studijama u kojima je davan bolesnicima oboljelim od kardiovaskularnih bolesti primjenjivan je u dozama od 60 -300 mg na dan.

Primjernice, istraživanje tajvanskih znanstvenika objavljeno ove godine u časopisu Nutrition pokazalo je da uzimanje koenzima Q10 u obliku nadomjestaka smanjuje pokazatelje upale kod bolesnika s dijagnosticiranom kardiovaskularnom bolešću. Istraživanje provedeno na 51 bolesniku s koronarnom arterijskom bolesti pokazalo je da uzimanje 150 mg koenzima Q10 na dan, tijekom 12 tjedna, smanjuje razine interleukina-6 i malondialdehida, a povećava aktivnosti enzima superoksid dismutaze. Uzimanje koenzima Q10 u manjoj dozi (60 mg/dan) također je dovelo do povećanja aktivnosti superoksid dismutaze, vrlo snažnog tjelesnog antioksidativnog sustava. Rezultati nameću zaključak da 150 mg koenzima Q10 na dan smanjuju neke pokazatelje upale kod bolesnika s koronarnom arterijskom bolešću.

Jedna studija istražila je djelotvornost kombinacije piknogenola i koenzima Q10 kod bolesnika sa zatajenjem srca. U pacijenata koji su uzimali piknogenol i koenzim Q10 utvrđeno je sniženje sistoličkog i dijastoličkog krvnog tlaka, stabilizacija srčanog ritma i frekvencije disanja te povećanje srčanog protoka krvi.

Također, kod skupine koja je primala piknogenol i koenzim Q10, u odnosu na kontrolnu skupinu, povećala se „udaljenost“ prohodana na pokretnoj traci te se smanjio distalni edem. Autori studije zaključili su da piknogenol i koenzim Q10 mogu predstavljati značajan izbor terapije kod zatajenja srca koja, zbog dobre podnošljivosti, ima minimalne nuspojave.

Vrlo je zanimljiva potencijalna uloga koenzima Q10 uz terapiju statinima. Naime, i kolesterol i koenzim Q10 nastaju u istom metaboličkom putu mevalonata koji može biti inhibiran uz pomoć statina (inhibitora HMG-CoA-reduktaze), a time neminovno dolazi i do sniženja endogene sinteze koenzima Q10.

Doista, više studija pokazalo je da dolazi do sniženja razine Q10 kod terapije statinima. Poznata nuspojava terapije statinima je pojava miopatija, a moguć etiološki čimbenik je upravo snižena razina Q10. Ipak, studije o dodatnom uzimanju koenzima Q10 u svrhu otklanjanja te nuspojave kod terapije statinima nisu pokazale suglasne rezultate, međutim, temeljem čvrstog teorijskog uporišta uputno je uzimati dodatni koenzim Q10 kod terapije statinima. Doze korištene kod miopatija izazvanih terapijom statinima kreću se između 100 i 200 mg/dan.

Koenzim Q10 i hipertenzija

U nekoliko studija koenzim Q10 se koristio u svrhu sniženja visokog krvnog tlaka, s pozitivnim rezultatima. Stoga postoji „struja“ među stručnjacima koja smatra da se dodatnim uzimanjem koenzima Q10 može smanjiti potreba za antihipertenzivima. Točan mehanizam djelovanja u toj indikaciji još nije poznat, no postoji hipoteza da Q10 smanjuje periferni otpor tako što „čuva“ dušični oksid. Poznato je da dušični oksid opušta periferne arterije, snizujući krvni tlak. Kod nekih oblika hipertenzije dolazi do pretjerane produkcije radikala superoksida koji inaktiviraju dušični oksid. Stoga koenzim Q10 kao snažni antioksidans prevenira inaktivaciju dušičnog oksida.

Drugo djelovanje koenzima Q10 odnosi se na poticanje produkcije prostaciklina (PGI2) – snažnog vazodilatatora i inhibitora sljepljivanja trombocita. Valja naglasiti da kod zdravih ljudi i životinja koenzim Q10 nema izravno vazodilatorno ili hipotenzivno djelovanje, što potvrđuje da je blago antihipertenzivno djelovanje vezano za specifično stanje pojačanog oksidativnog stresa koje se zbiva kod hipertenzije.

Kada je riječ o konkretnim placebo – kontroliranim studijama u kojima je koenzim Q10 korišten u antihipertenzivne svrhe, doze koje su primjenjivane kretale su se između 60 i 250 mg/dan. Prosječno sniženje krvnog tlaka koje je opažano u tim studijama iznosilo je 17 mmHg za sistolički i 10 mmHg za dijastolički tlak. Važno je napomenuti da su nuspojave pritom bile zanemarive, a učinak je bio najsnažniji kod osoba koje su na početku studije imale najniže serumske vrijednosti koenzima Q10.

Sigurnost i potencijalne interakcije koenzima Q10

Nema podataka o toksičnosti ili neželjenim popratnim pojavama prilikom uzimanja, a istraživanja ukazuju da je sasvim siguran u dozama od 500-1200 mg/dan. Može se kombinirati s drugim tvarima porijeklom iz hrane i bilja bez straha od interakcija, a dodatno uzimanje ne utječe na endogenu sintezu Q10. Potencijalne interakcije s lijekovima odnose se na antikoagulanse čije djelovanje mogu pojačati i povećati rizik od krvarenja.

Također, budući da posjeduje blago antihipertenzivno djelovanje, može pojačati i djelovanje antihipertenziva ako se uzima usporedo s njima. Koenzim Q 10 može poboljšati funkciju beta-stanica i poboljšati osjetljivost na inzulin, pa posljedično može doći i do smanjenih potreba za inzulinom kod dijabetičara.

Preporučuje se uzimanje koenzima Q10 uz obroke, poželjno s nešto višim udjelom masti, radi bolje apsorpcije.

Članak objavljen u časopisu InPharma

Literatura:

• Littarru GP,  Tiano L. Clinical aspects of coenzyme Q10: An update. Nutrition 26 (2010) 250–254.
• Pepe S, Marasco SF,   Haas SJ, Sheeran FL, Krum H,  Rosenfeldt FL. Coenzyme Q10 in cardiovascular disease.  Mitochondrion 7S (2007) S154–S167.
• Belcaro G, Cesarone MR, Dugall M, Hosoi M, Ippolito E, Bavera P, Grossi MG. Investigation of Pycnogenol in combination with coenzymeQ10 in heart failure patients. Panminerva Med 52(2010) S21-S25.
• Hathcock JN, Shao A. Risk assessment for coenzyme Q10 (Ubiquinone). Regulatory Toxicology and Pharmacology 45 (2006) 282–288.
• Kizhakekuttu TJ, Widlansky ME. Natural antioxidants and hypertension: promise and challenges.Cardiovasc Ther. 28(4) (2010) 20-32.
• Wyman P, Leonard M, Morledge T. Coenzyme Q10: A therapy for hypertension and statin-induced myalgia? Cleveland Clinic Journal of Medicine 77(7) (2010)  435-442.
• Lee BJ, Huang YC, Chen SJ, Lin PT. Coenzyme Q10 supplementation reduces oxidative stress and increases antioxidant enzyme activity in patients with coronary artery disease. Nutrition. 28(3) (2012) 250-5.